о проекте ccылки rus kryash tat eng
|
ГАЗЕТА 'ТУГАНАЙЛАР'Күз ачып йомган араТукай районының Борды авылы мәктәбендә укыганда ук бер-берсен күреп белешсәләр дә, күрше авыл кызының тормыш итәргә бик тә кулай буласын үз авылларына сатучы булып эшкә килгәч кенә аңлап ала Петр. Якыннан аралашып, бераз очрашып йөргәч, кияүгә чыгарга тәкъдим дә ясый. Бөгелмәдәге Сәүдә-кооператив техникумын тәмамлап, Җәйләү авылына эшкә кайткан Анна да егетнең эшчән, ышанычлы, тормыш итәргә җайлы буласын сизенгәндер, күрәсең, ризалыгын бирә. Һәм алар моннан 50 ел элек, 20 февраль көнне Җәйләү авылында гөрләтеп туй итәләр. Менә шуннан бирле тормыш сынауларының төрлесендә сынала... Кәлмәннекеләрдән өч директорБер үк мәктәптә өч буын җитәкче булган җирләр бармы икән? Булса да сирәктер. Ә инде мәктәп 140 ел өзлексез эшләп торса, моңа гаҗәпләнәсе дә түгел. Бүгенге язмам Менделеев районының Иске Гришкин авылында 1871 елда ачылган авыл мәктәбендә төрле елларда хезмәт куйган өч буын директорлар - Камашевлар турында. Билгеле булганча, 1867 елда төзелгән 'Изге Гурий берлеге' бер-бер артлы керәшен авылларында башлангыч мәктәпләр ача башлый. Иске Гришкинда шундый мәктәп 1871 елда ачыла. Беренче баскыч керәшен мәктәбеннән унберьеллык гомуми белем бирү мәктәбенә әйләнгән бу белем йортының гөрләп чәч&#... Ул - укытучылар нәселеннәнДекабрь аенда Казаанда үткән керәшен яшьләре форумында туталы-сеңелле Людмила белән Маргарита Степановалар да бар иде. Әлмәт шәһәре делегаты булган Людмиланы оста җырчы, шагыйрә буларак күпләр белә инде, сеңлесе Маргарита да тутасыннан калышмый икән. Авылдашлары аны, авылыбызның сандугачы, диләр. Күптән түгел генә Лениногорск районы Федотовка авылында булып, шушы талантлы кызларның әниләре Галина Ильинична белән дә очраштык. Авылдашлары гына түгел, керәшен җәмәгатьчелеге дә горурланырлык кызлар үстергәннәр Галина белән Николай Степановлар. Галина Ильинична югары белемле педагог, гомерен кечкенә авылдашларына белем бирүгә багышлаган. Гаҗәпләнәсе тү... Безнең өчен үрнәк сезӘфганстанның аяусыз җилләре безнең Ләке авылы өстеннән дә исте. Өрлектәй биш егетебез хәрби хезмәтләрен шул җирләрдә үтәргә мәҗбүр булдылар. Беренчеләрдән булып Әфган җиренә аяк баскан Анисимов Иван да, радист булып хезмәт иткән Антонов Александр да, Комиссаров Валентин, игезәк туганнар Кузнецов Николай һәм Василий да интернациональ бурычларын үтәп, исән-сау әйләнеп кайттылар. Сүзем бертуган Кузнецовлар турында. Авылда газовик булып эшләүче Александр белән укытучы Клара гаиләсендә ике кыздан соң көтелгән малайлар - игезәкләр туа. Аларның да бала чаклары башкаларныкыннан аерылмый. Урта мәктәпне т|... ?зе компьютерчы, ?зе чиг?чеШипшова Зоя - Питр?ч районы К?в?л авылыннан. Ул укытучы булып эшли: технология ??м информатика ф?нн?рен укыта. Бер уйласа?, информатика укытучысы ?чен кул эшл?ре бел?н утыру с?ер кебек. Ни дис?? д?, компьютер д?ньясы ?з эчен? бер суырып алса, аннан котылып булмый. Зоя, киресенч?, организмга компьютердан алган зыянны кул эшл?рен? утырып бетер? ик?н. Х?зер авылларда да кеше бел?н аралашу, к?рше бел?н й?реш? гад?тл?ре кимеп бара. - Озын-озак кичл?рд? нишл?м?к кир?к?! Б?тенесе берт?рле сюжетка корылган сериаллар да т?мам туйдырды. Чиг?, б?йл?? кебек кул эшл?ре бел?н утырырга и? кулай вакыт. К??елд?гене р?семг? к?чер?м. ?зенн?н-?зе матурлык туа. Ул матурлыкны кешел?рг? д? ?л?ш?м, аларны да шатландырасым кил?. ?нием д? гомер буе чикк?н. Мин д? чиг?рг? яратам. Кызым Оксана да б?йл??, чиг? бел?н мавыга. Хатын-кыз ?чен кир?кле ??н?рл?р, белг?нне? зыяны булмас, - ди кул эшл?ре остасы Зоя Шипшова. Ул ?з эшл?ре бел?н еш кына к?рг?зм?л?рд? катна... Безд? шулай - сезд? ничек?М.МАРТЫНОВА.Надежда Николаевна Уряшева - Чил?бе ?лк?се Чиб?рк?л районы Попау авылы кызы. Без аны? бел?н кер?шен яшьл?ре форумы к?нн?ренд? таныштык. Гади ген? н?рс?г? д? исе китеп, х?йран калып соклана, к?рг?нн?рен ?зл?ренд?ге бел?н чагыштырып, б?йл?нешл?р табарга тырыша торган га??еп бер кеше булып чыкты ул. Билгеле булганча, форумда катнашучыларны Питр?ч, К?н, Кер?шен С?рд?се авылларына алып бардылар. Монда да ул Нагайбак кер?шенн?ре бел?н Питр?ч кер?шенн?ре арасындагы уртак якларны эзл?де, охшаш йолаларны к?реп, ?ырларны ишетеп, балаларча куанды. 'Минем бабаларымны? бабалары н?къ мен? шушы якларда гомер кичерг?нн?рдер, мине геннарым тартып китерг?ндер. Мондагы ??р кеше ми?а якын туганым кебек', - дип чын к??еленн?н с?енеп й?рде. К?н д? очрата торган, к?н д? куллана торган ?йберг? к?негеп бет?се?. Югалткач кына ул ?йберне? никад?р газиз булганлыгы а?лашыла. Туган ?ир, туган авыл, туган тел т?шенч?л?ре д? шулай. Аларны г... Баш редактор с?зеЛюдмила БЕЛОУСОВА.Х?рм?тле газета укучыларыбыз! Мен? Я?а 2010 елга аяк бастык. Гомер диг?не? бик тиз уза. ?ле я?а гына 21 нче гасырга килеп керг?н идек. Шул арада ЖКХ реформалары, глобаль ?ылыну проблемалары, оптимизациял?ре, экономик кризислары бел?н ун елы узып та китк?н. Узган ел йомгакларына килг?нд?, кер?шен кавеме ?чен ел бик т? у?ышлы узды. Яшьл?ребез кузгалды. "Туым ?ондозы" яшь башкаручылар фестивале бел?н башланган яшьл?р елы кер?шен яшьл?ре форумы бел?н т?г?лл?нде. Х?зер безд? "Б?рм?нчек" кер?шен д??л?т фольклор ансамбле, "Б?р?к?т" кер?шен яшьл?ре оешмасы бар. Узган елда башкарылган изге эшл?р кил?се елда да д?вам ит?р, диг?н ?метт? калыйк. Алда безне н?рс?л?р к?т? со?? Беренчед?н, быелгысы ел зур тантана елы - илебез Б?ек ?и??не? 65 еллык юбилеен билгел?п ?т?ч?к. ?ле б?ген арабызда булган, б?ртекл?п санарлык ветераннарыбызга кадер-х?рм?т к?рс?теп калырга, аларны? батырлыгын м??гел?штерерг? ашыгыйк. "Туган... Эш бел?кт? т?гел, тел?кт?2009 ел умырып эшли торган ?гез елы булды. Кер?шенн?р д? кимен куймады. Ел ?йл?н?сен? берг?-берг? эшл?г?н эшл?рг? к?з салсак, кер?шенн?р тормышыны? т?рле сфераларында эш кайнаганын, республикада гына т?гел, читт? яш??че кер?шенн?рне? д? бу эшл?рд? катнашуларын, барча башлангычларны? да кир?кле ??м тотрыклы булуын к?р?без. Январь* Я?а ел, Рождество, Нардуган б?йр?мн?ренд? халык р?х?тл?неп ял итте. * Казанда кер?шен ?ыруларын яшь башкаручыларны? 'Туым ?ондозы' дип исемл?нг?н беренче фестивале узды. Аны? т?п оештыручысы - Татарстан Республикасы кер?шен и?тимагый оешмасы ??м Казан ш???ре кер?шен ??мгыяте. Февраль* Ай башында Казанда Татарстан кер?шен и?тимагый оешмасы идар?сене? ки??йтелг?н утырышы узды. * Татарстан кинематографистларыны? 'Кинопремьера - 2009' исеме астында узган презентациясенд? режиссер Салават Юзеевны? музыка белгече Геннадий Макаровны? борынгы уен коралларын табы... Бер к?реш? - бер гомерМ.МАРТЫНОВА.Башланган эш - бетк?н эш, ди халык. Кер?шен яшьл?рене? I форумын ?тк?р?г? ?зерл?нг?нд?, оештыручылар бу эш н?ти??л?рене? зур колач бел?н таралачагына ?зл?ре д? ныклап ышанмаганнардыр. Делегатлар кайткач, урыннарда эш кузгалды. К?п кен? районнарда яшьл?р бел?н очрашулар ?т?, форум документлары ?йр?нел?. Бу хакта редакциябез почтасына килг?н хатлардан, шалтыратулардан бел?без. Лениногорск районы Федотовка авылында оештырылган шундый очрашуда без д? булып кайттык. Культура йорты каршында аны? директоры Люция Ильина ?ит?кчелегенд? "Кызыклы очрашулар клубы" эшли. Быел Д??л?т Советыннан бер т?ркем эшлеклел?р, Татарстан Язучылар Берлегенн?н бернич? язучы, "Казан утлары" журналы хезм?тк?рл?ре бел?н очрашулар ?тк?рг?нн?р. "Мондый кешел?р бел?н к?реш?, аларны? акыллы с?зл?рен ты?лау халыкка яш?рг? к?ч бир?, ирт?г?ге к?нг? ышанычны, ?метне арттыра. Б?тен кеше д? институт бетерми, ?лл? кайларга барып й?рми. Мондый к?реш?л?рд?... Уенда барны? эшенд? барВ.МАКСИМОВА.?зе ?ит?кл?г?н ветераннар оешмасы турындагы с?зен - Берсе аксак, берсе чукрак, ?ченчесе телг? бетк?н. Утыралар акыл сатып, Ил язмышын алар ?тк?н, - диг?н шигъри юллар бел?н башлады Татьяна Алексеевна. ?зен д? язмыш ирк?л?м?г?н, ?зе д? к?пне к?рг?н. Биш бала бел?н тол калган авылдашы Николай Янайкинга кия?г? чыгуга ук, балаларны? бернич?сен балалар йортына бир? уен кузгаткан ирен? ул: 'Мин балаларны ч?чеп тузгытыр ?чен т?гел, киресенч?, берг? ?ыяр ?чен си?а килдем', - дип каршы т?ш?. Бу гам?ле ?к аны? нинди т?в?кк?л, олы й?р?кле ик?нен к?рс?т?. Уртак балалары Валентина да тугач, гаил? тагын да б?тенл?неп, матур гына гомер кичер?л?р. Балаларны? ??мм?сен д? укытып, олы юлга чыгаралар. Кызганычка каршы, ире Николай гына бу д?ньядан ирт?р?к кит?. Татьяна Алексеевна инде мен? 17 ел ?лм?т районы Аппаково ??м Илт?н-Бота авылы ветераннарыны? ?ит?кчесе булып тора. Б?генг... Яшьлеге?д? к?п тырышса?...Р.МИХАЙЛОВА.Яшьл?ре ?итмешт?н узган ?лк?нн?рг? карыйсы? да, га??пл?неп куясы?. Алар, яшьт?н кавышкан парлары бел?н 40-50 ел берг? яш?п, инде берт?рле ?к уйлар д?р???д? охшашланып, берегеп бетк?нн?р. Тигез картаю зур б?хет шул ул. Парлылык, яшь чактан бигр?к, картлык ?итк?нд? кир?гр?ктер д? ?ле. Балалар ?сеп, т?п нигезд?н чыгып китк?н. Эшк? й?рисе юк. Х?к?м?т пенсияне биреп тора. Бер-бере?? карап, санлашып яшисе д? яшисе. З?й районы Ту?ыл?а авылында яш??че Василий д?д?й бел?н Валя т?ти Цыгановлар н?къ ?н? шулай яши д?. Моннан илле бер ел элек Ту?ыл?а егете Багражга кунакка баргач, ?и?г?се ?л??н? т?ти аны? колагына киртл?п куя: бик булган кыз бар, яше? ?итк?н, ?йл?н. Егет ?и?г?сене? с?зен аяк астына салмый, булган кызны ?зен? пар ит?. Валя т?ти Багражны? у?ган кызы булса, Ту?ыл?аны? у?ган киленен? ?йл?н?. Гомере буе фермада сыер сава, мал симерт?д? эшли. Х?зергел?р кебек машина кнопкасына басып кына т?гел, ??рк?н... '...Солдатта булган, дил?р...'Г. ЕГОРОВА.Туган илен саклау - с?лам?т ир-егетне? изге бурычы ул. Солдатта булу гомерг? д?р??? саналды. ?мма со?гы елларда патриотизм, намус, туган ?ир кебек т?шенч?л?р ?зл?рене? м?гън?л?рен югалта баралар кебек. Бу, яшьл?рг? д?рес т?рбия бирм??д?н кил?ме, ?лл? инде шомлы х?б?р булып килеп иреш?че х?рби хезм?тт?ге аянычлы вакыйгалар н?ти??семе... Ата-аналарны? т?рле юллар бел?н ?з баласын солдат хезм?тенн?н алып калырга тырышуларын да а?ларга була. Армияг? кагылышлы аяныч х?лл?р, б?хетсезлек очраклары турында ишетк?л?п торабыз. ?з газизе шундый х?лг? тарымас, дип кем ?йт? ала? Х?ер, шулай да со?гы вакытта егетл?ребез армия сафларына тел?бр?к кит? башладылар. Мо?а б?лки солдат хезм?те срогыны? 1 елга кыскартылуы да т?эсир итми калмагандыр.... Армия - физик ??м рухи яктан чыныгу м?кт?бе. Т?рле ситуациял?рд?н чыга белерг?, авырлыкларга бирешм?ск? ?йр?т?, ихтыяр к?че т?рбияли. Моны? шулай ик?нлеген солдатт... Алтын - ?ирд?н, галим - илд?н чыгаВ.МАКСИМОВА.Кер?шен яшьл?ре форумы делегатлары арасында ф?н эшлеклел?ре д? булуы аеруча куанычлы х?л булды. Шуларны? берсе - Ольга Николаевна Бятикова. Чыгышы бел?н Алексеевск районы Кр.Баран авылы кызы 1999 елда Чаллы д??л?т педагогия институтыны? филология факультетын т?мамлап, Казан ш???ренд? ?ч ел аспирантурада укый. Кандидатлык диссертациясене? темасы - 'Татар теленд? балыкчылык лексикасы'. Мине к?пт?нн?н, ни ?чен ?зебезне? кер?шенн?р диплом эшл?ренд?, диссертациял?рд? кер?шен темасын алмыйлар ик?н, диг?н сорау борчый иде. Бу соравыма Ольга Николаевна: '??ркем ?зе тел?г?н теманы сайлау м?мкинлеге юк, булган очракта да ф?нни консультант табу проблема', - дип ?авап бирде. Шулай, им?нд? ик?н чикл?век, ? мин торам да яшьл?рг? б?йл?н?м... Югары уку йортларында кер?шенн?рг? караган темаларны белеп, яшьл?р бел?н ф?нни эшл?р башкаручы галимн?р юк д?р???сенд? шул, ?лег?. Шулай да Ольга к??елемне бе... Укытучы, командир, ?тиЛ.ПАСЫЕВА, Мамадыш районы, Усали авылы.Ул елларны? д??ш?те кагылмаган бер ген? гаил? д? юк илебезд?. Сугыш башланганда, минем ?тиг? нибары яшь ярым булган. ? инде ярты елдан ?тисене? ?ле х?б?ре килеп ирешк?н. Бер м?рт?б? "?ти" дип ?йтеп карамаган сабый ипт?шл?рене? сугыштан ис?н-сау ?йл?неп кайткан ?тил?рен? к?нл?шеп карагандыр. Язмышын музыка с?нгате бел?н б?йл?г?н, гомерен укытучылык эшен? багышлаган ?тием - Семен Ивановичны? юл к?рс?т?чесе - ?тисене? бертуган энесе, сугыш ветераны, укытучы Николай Владимирович Пасыев булган. Кулъязмаларыны? ике тамчы су кебек охшаш булуы да ?ти ?чен аны? зур ?рн?к булуы турында с?йли. Укучылары аны белемле, тал?пч?н, бик п?хт? укытучы буларак иск? алалар. 1914 елда Кызыл Йолдыз районы (х?зерге Мамадыш) Владимир авылында урта х?лле крестьян семьясында д?ньяга кил? ул. Владимир башлангыч м?кт?бенд? укыганда ?зен тырыш, яхшы укучы итеп таныта. ??йл?рен к?т? к?т?, тик укырга с?л?тле малай алг... Мирасыбызны халыкка чыгарасы киләӘле кайчан гына Казан консерваториясендә укып йөрүче Бакалы кызы Светлана Матвеева Олы көнгә багышланган беренче республикакүләм зур бәйрәмдә 'Сөнәкәй буе'н җырлап, үзенчәлекле моңлы тавышы белән халыкны шаккаттырган иде. Баксаң, инде үзе остаз булган. Сентябрь аенда узган Бөтенроссия фольклор коллективлары фестивалендә ул җитәкләгән балалар коллективы 'Иң яхшы фольклор хореографик ансамбль' номинациясендә беренче дәрәҗә лауреат исемен яулады. Бу көннәрдә шәһәркүләм 'Ел укытучысы' бәйгесенә әзерләнеп йөрүче Светлананың хәл-әхвәлләрен сораштык: - Консерваторияне тәмамлап, Казан шәy... Бу солдат минеке булачакМ.МАРТЫНОВА.Тукай районы Куаклы авылында егермеләп хуҗалык бар. Аларның да күбесендә җәй көне генә тормыш кайный, ә кышын ишекләренә йозак эленә. Менә шушы бикле йортларны да караштырып, ярдәмчесез калган карт-карчыкларга да ярдәм итеп, авылда тәртип саклап яшәүче берәү бар. Ул - Кириллов Михаил Кириллович. Шактый өлкән яшьтә булуына карамастан, Микайла дәдәй бөтенесенә өлгерә. Сугыш башланганда аңа 15 яшь була. Сугышның беренче көннәрендә: "Их, нигә безгә 15 кенә - 18 түгел. Фашистларны дөмбәсләп кайтыр идек", - диләр яшьләр. Ул чакта сугыш дүрт ел барыр дип берәүнең дә башына килми... 1943 елның 7 ноябрендә аларга да чир... 'Куян' тормышыМ.МАРТЫНОВА.'Дөнья - куласа, бер әйләнә, бер баса', - дип әйтергә ярата бер танышым. Уйлап карасаң, чынлап та шулай. Тормышлар әйбәтләнеп китте, үз көенә әйләнә, дип шатланырга да өлгермисең - бер урынга җиттеме - килә дә төртелә. Гаиләдә генә түгел, ил күләмендә дә шулай. Бәлки, гаепсезгә-нахакка рәнҗетелгәннәрнең күз яшьләре тота торгандыр? Рәнҗешне хәтәр нәрсә, диләр бит. Шулай булмаса, 10-12 ел саен кабатланып торучы политик ялгышларны, экономик кризисларны ничек аңлатып булыр иде? Әлмәт районы Илтән-Бота авылында яшәүче Евдокия һәм Мария түтиләрне тыңлаганда, башымнан шундый уйлар үтте. ...Безнең әти - мировойМ.МАРТЫНОВА.Мамадыш - спортчылар ягы. Элек-электән бу як көрәшчеләр дә, йөгерешчеләр дә, гер күтәрүчеләр дә, кул көрәштерүчеләр дә тәрбияләгән. Нигә шулай? Табигате кырыслыктанмы, кешеләре тырышлыктанмы? Мамадыш районы Югары Әрнәш авылының көрәшче егете Григорий Абрамов белән танышкач, спортта җиңүче булу өчен табигый сәләт кенә җитмәвен, көчле теләк, ныклы максат, авыр хезмәт тә кирәклеген аңладык. Әнисе ягыннан бабасы - Җәкәү карт тирә-якка исеме танылган оста көрәшче була. Мәйданнарда аңа торырлык батыр табылмый. Оныгы Гришаның көрәшче булып өлгерүендә аның ... 'Киңяш'ле үткәнгә бер сәяхәт'Кызыл әләм' - керәшеннәр өчен чыга башлаган беренче совет газетасы. Ул гражданнар сугышы барган, революцион тәртип урнаштырылган, пролетариат диктатурасы ныгыган 1919 елда басыла башлый. 1920 елларда Татарстанда 150-200 мең тирәсе керәшен исәпләнгәне билгеле. Иллегә якын керәшен партия члены я кандидат булып тора. Гарәп шрифтын танымаганлыктан, керәшеннәр татарча газеталар укый алмаганнар, ә тел белмәүлек аларны русча газеталар укудан да мәхрүм иткән. Губкомга керәшеннәр өчен аерым басма чыгаруны сораган хатлар килә башлый. Бу мәсьәләне чишү җиңелләрдән булып чыкмый. Кадрлар мәсьәләсе дә шактый катлаулы, типографик мөмкинлекләр дә юк дәрә&... Белгән үнәр данга күмәрГ. ЕГОРОВА.Читтәге тормышка кызыкмаган, бәхетен үз җирендә яшәп, үз куллары белән булдырган. Инде сиксәнгә якынлашса да, ул һаман да тынгысыз, авылдашлары өчен борчылып, олысына, кечесенә киңәш-табыш бирүче. Сүзем Мамадыш районы Яңа Мочалкино (Ташлыяр) авылында гомер итүче тыл ветераны Илья дәдәй Семенов турында. Тормыш юлының һәр мизгелен ачык хәтерли ул. Авыр сугыш елларына туры килгән балачагын, үсмер вакытын, армия сафларыннан әйләнеп кайткан егет чагын, җир җимертеп эшләгән, гаилә корып, балалар үстергән күңелле, шул ук вакытта мәшәкатьле чорларны бер-бер артлы күз алдыннан уздыра... Вербовщик итеп, авыллардан кешеләр җыеп, урман эш... |
|
|